เส้นเลือดขอดที่อัณฑะพบได้ประมาณร้อยละ 15 – 20 ของผู้ชายทุกอายุ ซึ่งพบมากในช่วงอายุ 15 – 25 ปี และพบน้อยในช่วงอายุมากกว่า 40 ปี
เส้นเลือดขอดในถุงอัณฑะคืออะไร
หลอดเลือดอัณฑะขอด (Varicocele) คือ ภาวะที่กลุ่มหลอดเลือดดำของอัณฑะ เกิดการพองตัวหรือขอด ทำให้สังเกตเห็นว่าถุงอัณฑะข้างหนึ่งโต หรือมีอาการปวดหน่วง ๆ ที่อัณฑะข้างหนึ่งเป็นครั้งคราว เป็นภาวะที่ไม่มีอันตรายร้ายแรง แต่อาจทำให้มีลูกยากได้
สาเหตุ
สาเหตุของเส้นเลือดขอด ยังไม่มีสาเหตุแน่ชัด แต่พบว่าการที่มีเส้นเลือดขอด จะทำให้เลือดไปเลี้ยงลูกอัณฑะผิดปกติ ออกซิเจนน้อยลง สารอาหารที่มาตามเลือดก็น้อยลงด้วย จึงเป็นสาเหตุที่ตัวอสุจิน้อยและไม่แข็งแรง โดยส่วนใหญ่ประมาณร้อยละ 85 จะเป็นที่ถุงอัณฑะข้างซ้าย เพราะหลอดเลือดข้างซ้ายมีลักษณะที่ถูกบิดอุดตันได้ง่ายกว่าข้างขวา แต่พบเกิดทั้งสองข้างพร้อมกันได้ ดังนั้นพบน้อยมากที่จะเกิดหลอดเลือดดำขอดของลูกอัณฑะข้างขวา ซึ่ง สามารถพบเพียงร้อยละ 5 ทางด้านขวาและยิ่งน้อยมาก ๆ ที่จะเป็นทั้งสองข้าง
อาการ
- ส่วนมากจะไม่มีอาการแสดง อาจตรวจพบขณะไปปรึกษาแพทย์เรื่องมีบุตรยาก
- บางรายอาจมีอาการปวดหน่วง ๆ ที่อัณฑะ หลังออกกำลังกายหรือหลังจากทำงานมาตลอดวัน จึงมักมี อาการในช่วงบ่าย ๆ เย็น ๆ และอาการปวดมักทุเลาเมื่อนอนราบ
- ในรายที่เป็นมาก อาจสังเกตเห็นถุงอัณฑะโตข้างหนึ่ง คลำดูตรงสายรั้งอัณฑะ ซึ่งอยู่ด้านหลังของถุงอัณฑะ จะมีลักษณะเป็นลำ หยุ่น ๆ นุ่ม ๆ
- มีก้อนบวมที่อัณฑะข้างใดข้างหนึ่ง และอัณฑะข้างหนึ่งอาจมีขนาดเล็กกว่าอีกข้างหนึ่ง
- หลอดเลือดดำบริเวณถุงอัณฑะขยายตัว บิดตัว หรือมีลักษณะคล้ายตัวหนอน
- เจ็บมากขึ้นเมื่อนั่ง ยืน หรือออกกำลังกายเป็นเวลานาน ๆ แต่อาการจะดีขึ้นเมื่อเอนตัวนอน
การดูแลตนเอง
หากมีอาการปวดอัณฑะหรือสังเกตว่าถุงอัณฑะโตกว่าปกติ หรือมีลูกยาก ควรปรึกษาแพทย์หรือตรวจหาสาเหตุให้แน่ชัดในกรณีที่มีอาการปวดที่อัณฑะรุนแรงฉับพลัน ควรรีบไปพบแพทย์ทันที
การรักษา
- แพทย์จะรักษาตามความรุนแรงของโรค หากไม่มีอาการแสดง ไม่จำเป็นต้องรักษา บางรายอาจหายได้เองเมื่ออายุมากขึ้น
- หากมีอาการปวดหน่วง ๆ บ่อย ๆ แพทย์มักแนะนำให้สวมใส่กางเกงในชนิดช่วยพยุงอัณฑะเพื่อการไหลเวียนเลือด
- ในรายที่มีบุตรยาก หรือตรวจพบว่าอัณฑะฝ่อ แพทย์อาจทำการผ่าตัดแก้ไข หลังผ่าตัด อาจช่วยให้มีบุตรได้
- ในรายที่ตรวจพบหลังอายุ 40 ปี หรือเป็นที่อัณฑะข้างขวาข้างเดียว อาจต้องตรวจหาสาเหตุ แล้วให้การแก้ไขตามสาเหตุ
- อันตรายจากเส้นเลือดขอดในถุงอัณฑะ
- ส่วนใหญ่ไม่มีอันตรายใด ๆ ไปจนตลอดชีวิต ซึ่งไม่จำเป็นต้องให้การรักษาแต่อย่างใด ในรายที่อัณฑะฝ่อหรือเป็นหมัน หลังผ่าตัดจะช่วยให้มีบุตรได้
ภาวะแทรกซ้อนของภาวะหลอดเลือดดำอัณฑะขอด
Varicocele อาจส่งผลให้เกิดภาวะแทรกซ้อน ดังนี้
- อัณฑะฝ่อ Varicocele อาจทำให้อัณฑะฝ่อและนิ่มลง แม้สาเหตุของการฝ่อจะยังไม่เป็นที่แน่ชัด แต่อาจเกิดจากการทำงานผิดปกติของลิ้นในหลอดเลือดดำ ทำให้เลือดไหลย้อนกลับเข้าไปในหลอดเลือดดำ หรือมีเลือดเข้าไปในหลอดเลือดดำแล้วแต่ไหลไปต่อไม่ได้ จึงส่งผลให้ความดันในหลอดเลือดดำสูงและเพิ่มความเสี่ยงในการสัมผัสกับสารพิษที่มากับเลือด อัณฑะจึงอาจถูกทำลายได้มากขึ้นด้วย
- ภาวะมีบุตรยาก Varicocele อาจทำให้บริเวณรอบ ๆ อัณฑะมีอุณหภูมิสูงขึ้น ซึ่งอาจส่งผลต่อการผลิตอสุจิ การเคลื่อนไหวของอสุจิ และคุณภาพของตัวอสุจิด้วย
การป้องกันภาวะหลอดเลือดดำอัณฑะขอด
เนื่องจากยังไม่สามารถระบุสาเหตุที่แน่ชัดของการเกิด Varicocele ได้ ทำให้ยังไม่มีวิธีป้องกันที่แน่นอน และภาวะนี้มักไม่มีอาการแสดงให้เห็นในช่วงแรก ดังนั้น อาจลดความเสี่ยงได้โดยหมั่นสังเกตอาการที่เกิดขึ้นกับตนเองและเข้ารับการตรวจสุขภาพประจำปีเสมอ เพื่อให้ทราบถึงความผิดปกติที่อาจเกิดขึ้น และหากมีอาการที่สงสัยว่าอาจเกิดจากภาวะนี้ ควรไปพบแพทย์เพื่อรับการตรวจรักษาตั้งแต่เนิ่น ๆ